Dementie, de ziekte van Huntington, een herseninfarct, het syndroom van Korsakov. Dit zijn een paar voorbeelden van problemen met het zenuwstelsel, oftewel neurologische aandoeningen. Zij kunnen een grote impact hebben op het dagelijks leven, en elke neurologische aandoening heeft zijn eigen, kenmerkende verschijnselen. Redeneren vanuit of leven in het verleden, moeite met bewegen, pijn, vermoeidheid of psychische problemen zijn voorbeelden daarvan.
Neurowetenschappelijke onderzoeken tonen aan dat bij muziek (zowel maken als luisteren) verschillende hersengebieden betrokken zijn: motorische, sensorische, auditieve, visuele en prefrontale hersenschorsen, taal- en spraakcentrum, het cerebellum (kleine hersenen), het corpus callosum (verbinding tussen de twee hersenhelften), de hippocampus en de amygdala. Dit is een complex geheel en geeft aan dat muziek op veel vlakken effect heeft: beweging, zintuigen en sensatie, gedrag, cognitie, taalontwikkeling, emotie en geheugen. Hierdoor kan muziek, naast recreatieve doeleinden, ook therapeutisch worden ingezet bij de begeleiding van cliënten met bepaalde – neurologische – problemen of zorgvragen.
1. Muziek en non-verbale expressie
Muziek is non-verbaal; er zijn geen woorden nodig om met elkaar te kunnen communiceren; muziek heeft expressieve eigenschappen die te begrijpen zijn zonder dat ze uitgelegd hoeven worden. Hierbij kan worden gedacht aan eigenschappen als dynamiek (hard/zacht), tempo (snel/langzaam), ritme, toonhoogte, etc. Voor cliënten bij wie het spreken en denken niet meer goed functioneert kan muziek maken, zingen en bewegen op muziek een veilige manier zijn om gevoelens te uiten en contact te maken met anderen.
2. Muziek en communicatie
Muziek maken in gezelschap betekent communicatie. Daarbij spelen betrekkingsaspecten zoals emoties een grotere rol dan bij verbale communicatie. Doordat bij muzikale communicatie de spelers tegelijkertijd zender en ontvanger zijn is continu afstemming op elkaar mogelijk. De communicatieve kwaliteiten van de muziek kunnen gebruikt worden om aan interactionele thema’s te werken zoals contact versus isolement en autonomie versus afhankelijkheid.
3. Muziek en emotie
Muziek speelt direct in op de emotionele beleving van de toehoorder. Muziek kan emoties uitdrukken of oproepen. Binnen de muziektherapie wordt deze eigenschap gebruikt om cliënten de mogelijkheid te geven zich te uiten en hun emoties te delen met anderen. Daarnaast wordt soms door de therapeut een bepaalde relevante emotie in muziek weergegeven. Zo kan de sfeer binnen een groep of de emotionele uitingen van een cliënt weerspiegeld worden in de muziek. De cliënt kan zich bewust worden van de betreffende emotie of kan zich begrepen voelen.
4. Muziek en associaties
Naast het uitdrukken en oproepen van emoties, worden door muziek vaak bepaalde voorstellingen of gedachten opgeroepen. Deze associaties zijn mogelijk omdat in het verleden een verbinding tussen muziek en andere zaken is ontstaan. Cliënten zijn vaak nog in staat liedjes van vroeger te zingen hetgeen leidt tot een verhoogde activiteit, sociale betrokkenheid en tot het activeren van beelden en herinneringen die moeilijk toegankelijk zijn.
5. Muziek en structuur
Muziek verloopt in de tijd en bezit een bepaalde opbouw en samenhang. Door naar muziek te luisteren of door muziek te maken kan structuur geboden worden. In muziek kan de hoeveelheid prikkels gedoseerd worden en kan de spanningsboog worden aangepast aan de mogelijkheden van de cliënt.
6. Muziek en beweging
Muziek wordt direct waargenomen: er hoeft geen intellectuele verwerking plaats te vinden om muziek te horen en erop te reageren. Wanneer er muziek klinkt, wordt deze, mits het gehoor niet beschadigd is, direct ontvangen en reageert het lichaam direct. Zo is uit onderzoek gebleken dat muziek een effect heeft op lichamelijke processen zoals de hartslag, ademhaling, spierspanning en motoriek. Muziek zet mensen vaak aan tot bewegen; zij gaan dansen of kunnen als muziek klinkt de handen of voeten niet langer stilhouden. De fysieke actie helpt bij het overwinnen van weerstanden.